OKIEM FIZJOTERAPEUTY: Ruchowe funkcje nadgarstka oraz najczęstsze przyczyny jego dolegliwości.
Nadgarstek jest bardzo ważnym elementem łączącym przedramię z dłonią. Stanowi jedno z najprecyzyjniejszych ruchomych połączeń naszego aparatu narządu ruchu. To dzięki niemu mamy tak duży zakres ruchów manipulacyjnych ręki, niezbędnych w codziennym życiu. Mało kto zdaje sobie sprawę ze znacznej złożoności w budowie nadgarstka. Naturalnie, im bardziej jakakolwiek struktura jest złożona, tym większe prawdopodobieństwo jej uszkodzenia i w rezultacie powstania zaburzeń. Tak też jest w przypadku nadgarstka dlatego zachęcam Państwa do zapoznania się z poniższą lektura.
By zrozumieć zasadę mechaniki ręki należy zagłębić się w anatomie kośćca, mięśni i ich ścięgien, więzadeł oraz nerwów danej okolicy. Na nadgarstek składa się 8 małych kości, ułożonych w dwóch rzędach – w szeregu bliższym i szeregu dalszym, znajdujących się pomiędzy kośćmi przedramienia (kość promieniowa i łokciowa), a pięcioma kośćmi śródręcza. Na szereg bliższy, patrząc od strony kciuka, składają się następujące kości: łódeczkowata, księżycowata, trójgraniasta i grochowata, natomiast szereg dalszy tworzą odpowiednio: czworoboczna większa i mniejsza, główkowata, haczykowata. Kości te połączone są ze sobą torebką stawową, wzmocnioną przez liczne więzadła. W pewnym uproszczeniu można przyjąć, że nadgarstek składa się z trzech najważniejszych stawów: promieniowo- nadgarstkowego, miedzynadgarstkowego oraz sródreczno—nadgarstkowego.
W przekroju poprzecznym kości nadgarstka tworzą tzw. kanał nadgarstka, który swoją wklęsłością skierowany jest ku dłoniowej stronie ręki. W kanale nadgarstka, o już fizjologicznie uwarunkowanej małej średnicy, przebiegają m.in.: ścięgna mieśni zginaczy palców i nadgarstka oraz nerw pośrodkowy. Od strony dłoniowej kanał nadgarstka zamyka natomiast głęboka warstwa troczka zginaczy. Podstawowym problemem, który dotyczy nadgarstków są wszelkiego rodzaju urazy. Niestety są one naturalnymi następstwami uprawiania wielu dyscyplin sportowych, ale również są związane z występowaniem upadków. Dzieje się tak, gdy na wskutek naturalnego odruchu ochronnego, jakim jest podparcie się ręką, nadgarstek przenosi znaczną część obciążeń wynikających z impetu uderzenia o podłoże, co niestety często przekracza jego wytrzymałość mechaniczną. W rezultacie dochodzi do uszkodzeń torebki stawowej oraz więzadeł, a w poważniejszych przypadkach do złamań kości nadgarstka. Leczenie w przypadku urazu zawsze zależy od stopnia jego uszkodzenia i powinno być prowadzone przez fizjoterapeutę pod kontrolą lekarza ortopedy.
U osób dorosłych, innym często występującym problemem jest tzw. zespół cieśni nadgarstka, który wywołuje dolegliwości bólowe oraz zaburzenia czucia zazwyczaj w obrębie kciuka, II, III a czasem również IV palca. Zespół cieśni nadgarstka powodowany jest głównie następującymi czynnikami: powtarzającymi się urazami lub złamaniem, przeciążeniem oraz obecnością stanu zapalnego. Bezpośrednią przyczyną dolegliwości jest ucisk nerwu pośrodkowego w obrębie kanału nadgarstka, poprzez obrzęknięte, zapalnie zmienione lub zbliznowaciałe tkanki. Początkowy ucisk na włókna nerwu pośrodkowego doprowadza do zaburzenia ich odżywiania, co w konsekwencji wywołuje wtórny obrzęk i nasila ból.
Coraz większą grupę pacjentów z tą jednostką chorobową stanowią pracownicy biurowi spędzający dużo czasu przy komputerze oraz informatycy. Praca taka związana jest z nieznacznym, lecz długotrwałym napięciem mięśni przedramienia, których ścięgna przechodzą przez opisany kanał nadgarstka. Inne zawody, w których występują predyspozycje do cieśni nadgarstka, to wszystkie te, które wymuszają długotrwałe zaciskanie dłoni na narzędziu pracy (np. wałek malarski, nóż, młotek) lub związane są z częstym, naprzemiennym otwieraniem i zamykaniem dłoni. Ponadto w grupie ryzyka są także fizjoterapeuci i masażyści, którzy za pomocą swoich rąk pracują z pacjentami.
Na początkowym etapie choroby, bardzo charakterystyczne są dolegliwości bólowe, nasilające się zazwyczaj w nocy, które powodują wielokrotne budzenie się pacjenta. Ponadto w przebiegu choroby chorzy skarżą się na: drętwienie i mrowienie w obrębie reki, osłabienie czucia, siły i masy mięśniowej, problemy z zaciśnięciem reki w pieść i utrzymaniem przedmiotów. Leczenie zaawansowanych postaci zespołu cieśni nadgarstka jest trudne, dlatego bardzo ważne jest, by już w przypadku pierwszych dolegliwości zgłosić się do lekarza (zwykle neurologa) i wykonać właściwą diagnostykę (miedzy innymi badanie EMG) oraz rozpocząć leczenie zachowawcze pod kontrolą fizjoterapeuty, specjalizującego się w zakresie terapii manualnej.
Dość często występującym zaburzeniem okolicy nadgarstka jest także tzw. ganglion (łac.) czyli torbiel galaretowata. Jest to uwypuklona i czasami przesuwalna zmiana skórna w kształcie guzka, często w dotyku bolesna, występująca zwykle w okolicy grzbietowej nadgarstka. Ganglion wypełniony jest gęstym bądź galaretowatym płynem, który powstaje jako odczyn zapalny pochewek ścięgnistych lub tkanki łącznej torebki stawu w odpowiedzi na powtarzające się urazy i mikrourazy. Zdecydowanie częściej występuje u kobiet niż mężczyzn, przeważnie u osób aktywnych, miedzy 20 - 40 rokiem życia. Diagnozę stawia się zazwyczaj w oparciu o badanie palpacyjne, jednak w wątpliwych przypadkach konieczne jest wykonanie ultrasonografii lub rezonansu magnetycznego w celu zróżnicowania zmiany z innymi jednostkami chorobowymi (np. nerwiak, martwica kości łódeczkowatej). Na leczenie składa się zwykle miejscowy ucisk, czasowe unieruchomienie nadgarstka, leczenie przeciwzapalne, punkcja, a w przypadku niepowodzenia wymienionymi metodami również operacyjne wycięcie zmiany.
Autor: dr Dawid Bączkowicz
Artykuł z magazynu Apetyt na zdrowie nr 11 (styczeń-luty 2012)
pobierz artykuł w formacie PDF