Prolaktyna. Czy wiesz jaki wpływ na zajście w ciążę ma prolaktyna? To właśnie jej nadmiar często uniemożliwia pojawienie się upragnionego dziecka.
Autor: Anna Ławniczak
Konsultacja: Prof. Dr hab. med. Andrzej Milewicz,
Prezes Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego
To pierwszy skrzypek w orkiestrze hormonów, której gra prowadzi do cudownego finału: narodzin dziecka. Prolaktyna jest bardzo ważnym biochemicznym posłańcem delegowanym przez mózg. Roznosi informacje o niezwykłym znaczeniu dla powstania nowego życia. Dzięki przekazywanym przez nią poleceniom jajeczko, gdy spotka się z plemnikiem, sadowi się w brzuchu kobiety. Prolaktyna doprowadza bowiem do powstania ciałka żółtego i wytwarzania podtrzymującego ciążę progesteronu. Potem, kiedy dziecko się już urodzi, dba o to, by mama miała dla niego mleko. Zresztą dzięki prolaktynie kobieta w ogóle ma piersi, a w nich gruczoły mleczne. Właśnie ten hormon w wieku dojrzewania każe im rosnąć, powiększać się w ciąży i produkować pokarm po porodzie, przez co zyskał sobie miano laktacyjnego. Prolaktyna wytwarzana jest przez przysadkę mózgowa, różowawy gruczoł wkształcie fasolki umiejscowiony wewnątrz czaszki, na wysokości nosa. Jest tak istotna dla całego cyklu płodności, ze jeżeli para długo nie może doczekać się dziecka, jednym z pierwszych badań powinno być sprawdzenie jej stężenia. Problemy zaczynają się, gdy prolaktyny jest zbyt wiele. Zarówno u kobiety, jak i u mężczyzny, bo organizmy panów tez produkują ten mleczny hormon, co dla wielu mężczyzn jest zaskoczeniem. W organizmie kobiety nadmiar prolaktyny blokuje owulacje oraz uniemożliwia zagnieżdżenie się jajeczka w macicy i utrzymanie ciąży. U mężczyzny powoduje spadek jakości nasienia. Jeśli podejrzewamy, że możemy mieć problemy z poziomem prolaktyny, należy udać się do endokrynologa lub ginekologa-endokrynologa.
Objawy podwyższonego poziomu prolaktyny
U kobiety symptomem, który powinien skłonić lekarza do zlecenia badania stężenia tego hormonu we krwi, są nieregularne miesiączki. Zarówno bardzo krótkie cykle, jak i przedłużające się, trwające powyżej 40 dni, oraz zanik miesiączki (oczywiście, jeśli nie jest związany z ciążą). Symptomem zbyt wysokiego poziomu tego hormonu może być również mlekotok, czyli wyciek z brodawek cieczy podobnej do rozcieńczonego mleka lub przezroczystej wydzieliny. Nadmiar prolaktyny często tez objawia się trądzikiem, nadmiernym owłosieniem, spadkiem libido, drażliwością i nastrojami depresyjnymi. Dzieje się tak dlatego, że prawidłowy poziom prolaktyny związany jest z działaniem kilku hormonów. Jej produkcje stymuluje tyreoliberyna (TRH), hormon który wpływa również na wytwarzanie TSH, substancji niezbędnej do wydzielania hormonów tarczycy. Hamująco na produkcje prolaktyny wpływa dopamina, neuroprzekaźnik produkowany w mózgu, odpowiedzialny miedzy innymi za nastrój. Jej prace z kolei kontroluje estradiol, jeden z estrogenów. Prawidłowy poziom prolaktyny związany jest więc z idealną równowagą tych wszystkich hormonów. Ich rozregulowanie daje objawy zarówno natury psychicznej, jak tez w postaci trądziku czy nadmiernego owłosienia. Zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn poziom prolaktyny warto zbadać także wtedy, gdy cierpią na uporczywe, niepoddające się leczeniu bóle głowy oraz zaburzenia widzenia: zmniejszenie pola widzenia i upośledzone widzenie barw, bo to może świadczyć o obecności gruczolaka przysadki. U panów podwyższony poziom prolaktyny objawia się spadkiem ochoty na seks i problemami z erekcja, bo prolaktyna psuje szyki testosteronowi. Nieskuteczne starania o dziecko bywają także konsekwencja nadmiaru tego hormonu u mężczyzny. Zbyt duże jego ilości zakłócają bowiem produkcje plemników i obniżają jakość nasienia. Najbardziej widocznym fizycznym objawem jej nadmiaru u mężczyzny jest ginekomastia, czyli powiększenie się gruczołów piersiowych.
Dlaczego wzrasta nam poziom prolaktyny?
Przyczyną wcale nie musi być choroba. Bardzo silnym fizjologicznym czynnikiem podnoszącym produkcje prolaktyny jest stres. Ma takie znaczenie, że podczas pobierania krwi do oznaczenia tego hormonu, po umieszczeniu wenflonu w żyle czeka się pół godziny, by minął stres związany z wkłuciem igły, i dopiero wtedy próbka krwi jest odpowiednia! Może więc się zdarzyć, że wystarczy zmiana trybu życia i nauczenie się lepszego radzenia sobie z napięciami, a poziom prolaktyny znacznie spadnie. Podobnie może działać zmiana diety – produkcje hormonu zwiększa zjadanie dużej ilości węglowodanów. Aż strach pomyśleć, ile osób żyjących w stresie i zajadających go słodyczami niepotrzebnie podnosi poziom prolaktyny w organizmie! Niewiele kobiet wie zapewne, że stężenie tego hormonu może podskoczyć także, jeśli nie nosimy biustonosza. Prolaktyna wydziela się w większych ilościach pod wpływem stałego drażnienia brodawek piersi. Jej poziom podskakuje także po stosunku seksualnym, dużym wysiłku fizycznym oraz w wyniku stosowania używek: alkoholu i narkotyków, np. amfetaminy. Wiadomo również, że wyższy poziom tego hormonu mają wegetarianie, ale dopóki nie obserwują objawów klinicznych, leczenie nie jest konieczne. Drugim bardzo istotnym powodem podwyższonego poziomu prolaktyny mogą być leki, które zażywamy. Ich lista jest długa (patrz: ramka). Należą do nich środki przeciwbólowe, antyhistaminowe, antydepresanty (z prozakiem na czele), leki obniżające ciśnienie, niektóre preparaty stosowane w gastroenterologii oraz estrogenowe tabletki antykoncepcyjne. Gdy poziom prolaktyny jest podwyższony, a my zażywamy jakieś leki – należy powiedzieć o tym lekarzowi. Endokrynolog powinien we współpracy z innymi specjalistami zmienić plan leczenia choroby, z powodu której bierzemy lekarstwa. Być może będzie możliwe odstawienie ich, a jeśli nie – poszukanie zamienników niewywołujących skutków ubocznych w postaci podwyższenia poziomu prolaktyny. Dopiero gdy w żadnym razie nie można przerwać stosowania leków – potrzebne będzie leczenie podwyższonego poziomu prolaktyny.
Choroby, które zakłócają działanie hormonu płodności
Bardzo często są to zaburzenia pracy tarczycy, najczęściej niedoczynność. Zachwianie równowagi wydzielania TRH iTSH skutkuje wzrostem stężenia prolaktyny we krwi. Dlatego badając poziom prolaktyny, powinniśmy jednocześnie oznaczyć poziom TSH, co od razu pokaże, czy w naszych problemach ma swój udział zła praca tarczycy. Poziom prolaktyny podnosi się także w wyniku schorzeń innych narządów: wątroby i nerek. Powodem zwiększonego jej wydzielania przez przysadkę bywają również gruczolaki przysadki lub guzy podwzgórza. Zazwyczaj są to łagodne zmiany, które leczy się farmakologicznie.
Jak się przygotować?
Próbkę krwi na oznaczenie stężenia prolaktyny najlepiej pobrać rano, na czczo. Jeśli robimy to w ciągu dnia – od ostatniego posiłku muszą minąć co najmniej dwie godziny. Poziom prolaktyny bowiem nieustannie się zmienia – może go podwyższyć np. zjedzenie porcji makaronu. Kobietom zaleca się wykonanie badania miedzy 5 a 10 dniem cyklu miesiączkowego (jeśli zrobimy to pod koniec cyklu, tzn. miedzy 20 a 24 dniem – stężenie prolaktyny będzie wyższe). W dniu poprzedzającym badanie należy zrezygnować z obfitych węglowodanowych posiłków i picia alkoholu, a także ćwiczeń fizycznych. Jeśl to możliwe, warto się wyciszyć i zrelaksować, by zmniejszyć poziom stresu. Jeśli bierzemy lekarstwa, które podnoszą poziom prolaktyny, trzeba koniecznie uzgodnić z lekarzem, czy je odstawić przed badaniem.
Wyniki Badań
Norma prolaktyny dla kobiet wynosi: nie więcej niż 15,0 ng/ml lub 15,0 ug/l (zależnie od jednostek stosowanych przez dane laboratorium), gdy badanie wykonywane jest miedzy 5 a 10 dniem cyklu. Jeśli stężenie mierzymy miedzy 20 a 24 dniem cyklu, nie powinno przekraczać 25 ng/ml lub 25,0 ug/l. Norma prolaktyny u mężczyzn to nie więcej niż 15,0 ng/ml lub 15,0 ug/l. Jeżeli stężenie prolaktyny u nas osiągnie górną granice normy lub lekko ja przekroczy, trzeba powtórzyć badanie.
I co dalej?
Zwiększone stężenie tego hormonu nie jest chorobą samą w sobie, a jedynie objawem zaburzeń. Teraz do lekarza należy odkrycie przyczyn, które powodują zbyt duża ilość prolaktyny. Idziemy wiec z wynikami do endokrynologa, który prowadzi szczegółowy wywiad i zleca kolejne badania, które wyjaśnią, skąd u nas nadmiar prolaktyny. Gdy bierzemy leki, które podnoszą poziom hormonu płodności – trzeba będzie zmodyfikować terapie naszej choroby lub rozpocząć farmakologiczne obniżanie poziomu prolaktyny. Jeżeli jednocześnie wykonaliśmy badanie TSH, które wskazuje na niedoczynność tarczycy – sprawa jest jasna. Czasem jednak potrzebna będzie konsultacja z hepatologiem lub nefrologiem, jeśli problem rodzi się w wątrobie lub nerkach. Badaniem, które zapewne będziemy musieli zrobić, zwłaszcza gdy stężenie prolaktyny jest wielokrotnie przekroczone i osiąga wartość 200,0 ng/ml lub 200,0 ug/l, jest rezonans magnetyczny głowy (a jeśli to niemożliwe – przynajmniej tomografia komputerowa).
Powodem problemów z prolaktyną może być bowiem gruczolak przysadki (np. wydzielający prolaktynę) lub inny guz wewnątrz czaszki wywołujący zaburzenia. Gruczolaki to zazwyczaj łagodne zmiany, leczy się je głównie za pomocą środków farmakologicznych. Zmniejszają się pod ich wpływem i poziom prolaktyny spada. Operacje tych zmian przeprowadza się rzadko, tylko wtedy, gdy leczenie farmakologiczne zawodzi i guz stale rośnie. Zdarza się, że poszukiwania przyczyny nadmiernego wydzielania prolaktyny przez przysadkę nie prowadza do odkrycia konkretnej przyczyny (choroby czy guza). Po prostu przysadka, z nieustalonego powodu, produkuje większe ilości hormonu. Jeżeli stan ten wywołuje dodatkowe objawy – w postaci np. braku owulacji oraz upośledzenia ciałka żółtego u kobiety czy zaburzeń seksualnych i słabości nasienia u mężczyzny, a także ginekomastii (powiększenie się sutka u mężczyzny)– stosuje się farmakologie w celu obniżenia poziomu prolaktyny. Długość leczenia zależy od wielu czynników, m.in. reakcji na leki, ale można sobie z tym problemem poradzić.
Noś biustonosz! Gdy ubranie cały czas drażni brodawki piersi wzrasta poziom prolaktyny.
Prolaktyna jako hormon antykoncepcyjny? Ostrożnie! Karmienie piersią zabezpiecza przed ciąża – jest w tym zdaniu ziarnko prawdy, bo podczas laktacji poziom prolaktyny jest bardzo wysoki i zapobiega owulacji. Ale… antykoncepcyjne działanie prolaktyny miało znaczenie, gdy kobiety cały czas przebywały z dzieckiem i bardzo często przystawiały je do piersi, co słało do mózgu informacje o zapotrzebowaniu na prolaktynę. Nawet wtedy jednak mechanizm działał tylko przez kilka pierwszych miesięcy po porodzie. Dziś, kiedy kobiety prowadza zupełnie inny tryb życia, zawodzi na całej linii.
Leki, które podnoszą poziom prolaktyny
Na wzrost stężenia tego hormonu we krwi wpływają: leki znieczulające, przeciwdrgawkowe, antydepresyjne (np. sulpirid, fluoksetyna - prosac, amitryptylina i inne), antyhistaminowe (np. ranitydyna), obniżające ciśnienie tętnicze krwi (np. rezerpina, metyldopa), blokery receptora dopaminergicznego stosowane w gastroenterologii (np. metoklopramid, tietylperazyna -Torecan), estrogeny (leki antykoncepcyjne), TRH, narkotyki opiatowe, tj. apomorfina, heroina, morfina.
Artykuł z Mody na Zdrowie – luty 2013